هایپروایزر یا ناظر ماشین مجازی (Virtual Machine) می تواند یک نرم‌افزار، ثابت افزار
(firmware) یا سخت‌افزار کامپیوتری باشد که سرویس ماشین مجازی (VM) را فرآهم و اجرا
می کند. هر رایانه‌ای که هایپروایزر روی آن، یک یا چند ماشین مجازی را اجرا می کند، ماشین
میزبان (host) و هر ماشین مجازی یک ماشین میهمان (guest) نامیده می شود. منابع
سخت‌افزاری شبیه‌سازی شده بین سیستم عامل‌های مختلف به اشتراک گذاشته می‌شود
برای مثال لینوکس، ویندوز و مک همگی می‌توانند بر روی یک ماشین فیزیکی x86 اجرا شوند.
این روش با شبیه‌سازی در سطح سیستم عامل که همه نمونه‌ها (معمولا کانتینر نامیده
می‌شوند) در هسته مرکزی سیستم عامل شریک می‌شوند متفاوت است اگرچه سیستم
عامل‌های میهمان می‌توانند در فضای کاربری متفاوت باشند، مانند نسخه‌های مختلف لینوکس
با همان هسته واحد.
اصطلاح هایپروایزر از سوپروایزر گرفته شده است، اصطلاحی قدیمی که درباره هسته یک
سیستم عامل به کار برده می‌شد. hyper عنوانی قوی تر از super است و در واقع هایپروایزر
ناظری بر یک ناظر دیگر محسوب می گردد.
جرالد پوپِک و رابرت گولدبرگ در مقاله‌ای در سال ۱۹۷۴، هایپروایزر را در دو نوع طبقهبندی
کردند.
نوع نخست : native
این نوع از هایپروایزر به طور مستقیم بر روی سخت افزار میزبان به منظور کنترل سخت‌افزار و
مدیریت سیستم عامل‌های میهمان اجرا می‌شود. به همین دلیل گاهی به عنوان هایپروایزر
native نامیده می‌شدند. نخستین هایپروایزر ساخته IBM در سال ۱۹۶۰ از نوع native بود که
شامل نرم‌افزار آزمایشی SIMMON و سیستم عامل CP/CMS (نسل پیشین IBM’s z/VM)
می‌شود. معادل مدرن و امروزی آن شامل Xen، ماشین مجازی سرور اوراکل برای SPARC،
ماشین مجازی اوراکل برای x86، مایکروسافت Hyper-V و VMware ESX/ESXi می‌باشد.
نوع دوم : هایپروایزرهای میزبانی شده
این نوع از هایپروایزرها بر روی یک سیستم عامل معمولی و همانند سایر برنامه‌های کامپیوتر
اجرامی‌شوند. سیستم عامل میهمان مانند یک فرآیند، بر روی سیستم میزبان اجرا می‌شود.
این نوع هایپروایزرها سیستم عامل میهمان را از سیستم عامل میزبان جدا می‌کنند. در حال
حاضر VMwareWorkstation, VMware Player, VirtualBox, Parallels Desktop for Mac و
QEMU همگی نمونه‌هایی ازهایپروایزر نوع دوم هستند. البته تشخیص تفاوت میان این دو نوع
لزوما واضح نیست. بعنوان مثال ماشین مجازی مبتنی بر هسته لینوکس (KVM) و همچنین
مجازی ساز bhyve مربوط به FreeBSD ماژول‌هایی ازهسته (kernel) هستند که به گونه‌ای
موثر سیستم عامل میزبان را به هایپروایزر نوع یک تبدیل می‌کنند.
همزمان از آنجا که توزیع‌های لینوکس و FreeBSD ، همچنان سیستم عامل‌هایی همه منظوره
محسوبمی‌شوند لذا KVM و bhyve نیز می‌توانند مانند سایر برنامه‌های ماشین مجازی، در رده
هاپروایزورهای نوع دوم طبقه بندی شوند.
